Arnstein på prærien – og pampasen

I dag har vi faktisk to avtalar, ein i lunsj-tida og ein i sekstida. Det betydde at vi hadde morgonen fri, og det kom godt med sidan eg måtte ringe og snakke litt med folk heime. Men i 12-tida kunne vi sete kursen frå hotellet, og som vanleg er det Marie som er navigatøren vår. Og sjølv om vi no tek til å bli garva i å køyre kollektivt, ville vi heller gå denne turen på på rundt tre kilometer, og det var veldig godt å røre litt på beina igjen. Vi snirkla oss igjennom parkar og over svært trafikkerte gater og fann til slutt fram til den danske ambassaden, der det også er ein dansk klubb, og der skulle Ellen vente på oss. Og denne danske klubben var vel eigentleg ein restaurant, og sidan det var fleire gjester her – nokre også av den litt høgrøysta sorten, var ikkje dette ein heilt optimal plass med tanke på opptak, men det fekk stå sin prøve denne gongen. Og med myggmikrofonar festa til jakkeslaget er det også håp om at talen blir fanga godt opp – det vil vi finne ut når vi høyrer igjennom materialet. Og medan vi gaffla i oss lunsjen, som da var laga etter dansk mønster, kunne vi prate om livet som norsk her i Argentina.

Og Ellen hadde mykje å fortelje om livet her, og ikkje minst om den norske sjømannskyrkja her som måtte vike for ein motorveg. Ho, som mange andre, var også oppteken om «oss» og «dei andre» av dei norske innvandrarane her, og «dei andre» refererte da til dei som av opplagte grunnar fann det opportunt å kome seg ut av gamlelandet etter freden i 1945. Og sjølv om dette skiljet er noko avbleika no, så stikk «vi» og «dei andre» framleis djupt hos mange her. Elles så slår det tokulturelle meg her i Argentina. For mange av dei som er her, er det viktig å ha norsk pass, i tillegg til det argentinske. Og dei har også gjerne to namn, eit spansk-argentinsk og eit norsk. Så Ellen heiter altså Helena i ein heil-argentinsk kontekst. Etter eit par timar i danske omgjevnader tok vi avskil, eg sette kursen tilbake til hotellet for å ringe litt, medan dei andre måtte ned i sentrum for å veksle pengar. Og neste avtale var altså klokka 6, og avtalen vår da var at vi skulle møtast ved huset til den neste informanten.

Dermed var eg på eiga hand når eg skulle finne fram til neste informant, og utan den faste navigatøren sleit eg litt, og særleg i folkekavet i ettermiddagsrushet. Og sjølv om eg fann rett perrong, så hjalp det lite når vognene alt var stappfulle og det stod ein vegg emd folk framfor meg. Så eg måtte altså vente litt lenger enn eg hadde planlagt før eg klarte å presse meg inn i ei vogn. Likevel kom eg fram til avtalt tid, og der stod resten av gruppa og venta på meg. Verten no var ein kar tidleg i 70-åra, og han hadde ei svært dramatisk historie å fortelje sidan far hans var jøde og med nød og neppe hadde kome seg til Sverige under krigen. Og da freden kom, pakka denne familien sakene sine og sette kursen mot eit nytt og betre liv i Argentina. Og sjølv om også denne karen var litt rusten, var det tydeleg at norsken hans framleis var present. Han like å fortelje om gamle dagar – og det gjer jo dei fleste, har eg fått inntrykk av. Dessutan hadde han ei lita, men flott vinylsamling, der Los Beatles utgjorde stamma. Eit særleg inntrykk gjorde plata Socorro, som elles er mest kjend som Help. Og etter nok eit par-tre timar med snakking, måtte vi igjen ta avskil med enda ein av desse fantastiske folka. Det er liksom heilt utruleg at ein framleis kan finne folk som kan snakke norsk her borte.

Og slik går nu dagan som gringo i denne pampas-byen….

I dag hadde vi ingen avtalar, og sidan det vart seint i går, vakna eg ikkje før i 9-tida. Og da eg sjekka mobilen, såg eg at det var mange som hadde prøvd å få tak i meg; gudmora mi hadde døydd i natt. Og dette betyr nok at eg må endre planar for opphaldet og kome meg heim tidlegare enn planlagt. Derfor gjekk det mykje tid i telefonen i dag for å ordne ulike praktiske ting. Og slik det ser ut no, reiser eg heim alt no i helga. Så får eg berre håpe at koronaen og det nye muterte viruset ikkje skaper for store problem for returen min og at eg kjem meg raskt til Trøndelag og kan hjelpe mor litt.

Som sagt, så hadde vi ingen avtalar i dag, så utover i eitt-tida bestemte vi oss for å sjå oss litt rundt. Vi har trass alt vore her i Argentina og Buenos Aires i over ei veke no, men vi har så langt hatt lite tid til å vere byturistar. Så Casa Rosada og Obelisken stod derfor på programmet vårt, og det er relativt kort gåavstand mellom desse to. Casa Rosada er jo eit vakkert bygg, men det er på ingen måte eit signalbygg; det er heller smålåte i framtoninga, og eigentleg trudde vi at det var baksida vi såg. Men da vi gjekk rundt det for å sjå på det vi trudde var framsida, så var dette utan tvil inga framsida. Obelisken er også svær, og gata han står i er enorm med mange felt i kvar retning. Men samtidig er kanskje ikkje denne steinsøyla nokon grunn til at ein i einaste ærend tek turen til Argentina.

I feltarbeidsamanheng så har eg gjerne plukka med meg juletrepynt heim, og dette er ein tradisjon eg har tenkt å vidareføre her også. Og nede ved denne steinkolossen å var det faktisk ein julebutikk, og der måtte vi inn. Her fann eg to små figurar som eg meinte kunne ta seg godt ut i ein møblert heim i Halden. Eg sjekka ikkje prisen, berre plukka det med meg på veg mot kassa. Men der vart det bråstopp – 25.000 pesos skulle dei ha for dette juggelet – godt over 2000 kroner etter offisiell kurs. Det vart ingen handel i dag.

No i kveld har eg traska på «memory lane»; i 1986-87 var eg nabo med Sandra i La Crosse, Wisconsin. Sandra var frå Argentina, og no bur ho i Buenos Aires med mann og barn.  Og klokka 8 var eg invitert heim til dei på middag. Som vanleg er her i landet, varta ho opp med steik, og i same argentinske tradisjonen, så var maten uvanleg god. Og så vart vi sitjande å mimre da og sjå på gamle foto. Rart og triveleg, og når sant skal seiast, så trudde eg aldri at vi skulle sjå kvarandre igjen da vi to avskil i Wisconsin for 34 år sidan.

Og slik går nu dagan i denne fantastiske byen…

Dette er siste dagen i Misiones; i dag var det godver igjen, og da har Sverre bestemt at vi skal vere turistar og sjå oss rundt i området. Klokka 9 ser ut til å vere eit magisk tidspunkt her i byen, for da troppa han og sonen opp igjen med kvar sin bil for å hente oss. Første stopp var ruinane av misjonsstasjonen til jesuittane, som låg ein liten time unna. Og dette var verkeleg fascinerande å sjå. Anlegget var veldig stort, og det vart sagt at urfolket her stod for det meste av arbeidet, som det gjekk i hovudsak ut på å hente og hogge til store steinblokker som så vart brukt til å bygge dette anlegget. I realiteten var nok dette reinhekla slavearbeid. Og sjølv om det som står att no, er ruinar, ga det eit svært godt inntrykk av dimensjonane på dette – anlegget var enormt. Så gjekk turen vidare til ein såkalla klubb som låg heilt på grensa til Paraguay. Dette var rett og slett eit bade- og ferieanlegg med restaurant, hytter og basseng – heime hadde nok dette gått under namnet badeland. Og her tok vi det med ro nokre timar medan vi åt litt, prata og halvdøsa. Utpå ettermiddagen braut vi opp og skilde lag; Sverre liker dårleg å køyre i mørkret, så han sette kursen heimover, medan sonen skulle køyre oss til flyplassen i Posadas, og derifrå gjekk turen vår tilbake til Buenos Aires med fly. Det var seinkveld før vi var framme, for det første landa ikkje flyet før nærare halv eitt, og så viste deg seg at drosjen vi hadde bestilt, ikkje dukka opp. Så først i to-tida var vi tilbake på hotellet og kunne krype til køys.

Å slik går nu dagan ….

I dag er det søndag, men det betyr ikkje kviledag i form av at ein kan liggje og dra seg utover formiddagen. For den første avtalen i dag var altså å møte i kyrkja klokka ni. I går var det godver, men på tur opp mot kyrkja tok det til å regne litt, og det var tydeleg at vi ikkje kunne vente så mykje sol i dag. Den lutherske kyrkja her i byen er kanskje ikkje eit praktbygg på høgd med Nidarosdomen eller Vatikanet, men så er det vel heller ikkje fjong arkitektur som er den viktigaste oppgåva til denne institusjonen. Sverre og Anna var her, og vi fire pampaslingvistane – og nokre til, men det var absolutt glissent med folk og veldig god plass mellom benkeradene her. Og det var også eit og anna ein som nordmann kunne dra kjensel på i messa, særleg eit par av songane. Og sjølv om korkje dei spede røystene eller det famlande piano-akkompagnementet  løfta taket, så meiner eg bestemt at eg kunne kjenne igjen ønskekonsert-favoritten Blott en dag. Etter messa vart vi vist rundt i kyrkja, og den svenske bakgrunnen var svært tydeleg. Framme i koret var det eit argentinsk og eit svensk flagg, og i fellesrommet ved sida av kyrkja var det hylle på hylle med svenske bøker av ymse slag, gardiner med falu-hestar (er det ikkje det desse trehestane blir kalla?) og flagg og andre etniske markørar. Og på veggane hang det foto av tidlegare prestar, og da gjekk det opp for meg at det var i dette området at filologen Gunvor Flodell dokumenterte det ho kalla «misiones-svenskan» på 60- og 70-talet; mannen hennar var den siste svenskspråklege presten her, og svensk vart faktisk i fast bruk i gudstenesta fram til i 1973, og det er jo ikkje så lenge sidan.

Etter denne omvisinga gjekk vegen tilbake til hotellet der vi gjekk kvar til vårt. Ute regna det og var torevêr, så det planlagde programmet som Sverre hadde laga, måtte leggjast om. Men klokka fire kom han og henta oss igjen, han ville vise oss litt rundt, og i tillegg skulle vi ein tur innom svenske Erik. Dette er ein merkeleg by som ligg i eit enda merkelegare landskap. Og den fleirspråklege, eller kanskje rettare fleirkulturelle identiteten til denne byen er svært synleg gjennom ulik skilt og namn. Etter kvart la vi byen bak oss (noko som ikkje tok så veldig lang tid) og bevega oss inn i meir rurale delar av dette landskapet. Her er det særleg te og yerva(er det slik dei skriv det, tru?) som dei dyrkar, og te-markene ser nesten ut som ein enormt stor stussa hekk. Vegstellet ute på bygda er ikkje så veldig imponerande, det er humpete jordvegar, og eg kan liksom forestille meg korleis desse blir når det styrtregnar. Og landskapet bølga opp og ned og delar av det er svært bakkete.

Til slutt kom vi fram til svenske Erik, og dette var ein kar som likte å fortelje og også å vise fram, og det han hadde å by på, var absolutt interessant. Mora hans hadde skrive to bøker om livet her i kolonien, og sidan desse kom ut i Sverige, bør dette vere lesestoff som det er muleg å få tak i heime. Sjølv hadde han vore i Sverige fleire gonger, mellom anna budde han ei tid i Stenungsund som gutunge. Dessutan var han gammal idrettsmann, på veggen i stua hadde han hengt opp både eit spyd og ein stav, det siste hadde samanheng med at han var med i OL i Mexico i 1968 som stavhoppar, og det er det jo absolutt ikkje alle som har vore. Kort sagt, det vart eit par interessante timar i selskap med denne taleføre svensken. KOna var også talefør, men ikkje på svensk, så eg trur kanskje at ho følte seg litt ignorert, men det får så vere denne gongen. Vi takka etter kvat for oss og reiste så tilbake til Sverre igjen, og no var det kona Anna som skulle dokumenterast – og igjen gjekk det veldig greitt med intervjuet. Dette er absolutt språkmektige folk, og på mange måtar er dei ulike dei vi finn i Midtvesten. For det første er dei vane med språkleg variasjon, så danskar, svenskar og nordmenn bruker morsmålet sitt her når dei møtest, og dermed forstår dei også oss litt betre. Dessutan finn vi mindre språkblanding (eller kva ein no skal kalle det) med spansk. Etter opptaka returnerte vi til hotellet før vi til slutt gjekk ut for ein liten matbit – i selskap med eit kobbel gatehundar i byen som sprang rundt bordet vårt og prøvde å gjere seg lekre.

Og slik går nu dagan ….

I dag starta vi den verkeleg store utflukta vår, der vi skal inn i heilt ukjent landskap for feltarbeid. Å arbeide i Buenos Aires går greitt, vi har alle kjennskap til storbyar generelt og klarer å ta oss fram, og Veronica er jo fødd i denne byen, så da kan vi andre slappe av. Flatland med jordbruk er eit anna landskap vi har veldig god kjennskap til. Men i dag skulle vi altså inn i Misiones, og vi visste absolutt ikkje kva som venta oss. Avreisa var tidleg, i sjutida samlast vi i matsalen for litt frukost, men det vart lite dveling over brødskiva, for klokka halv åtte vart vi henta for transport til flyplassen. Eigentleg hadde vi sikkert veldig god tid sidan flyet ikkje skulle gå før litt før klokka ti, men i desse korona-tider veit ein jo ikkje kor fort ting går, dessutan var vi hotellistane usikre på kor stor denne flyplassen var og kor fort det ville gå unna. Ein argentinar ville neppe stille så tidleg, noko også Veronica viste, der ho troppa opp i litt meir folkeleg tid. Deretter venta knappe 90 minutt i lufta før vi kunne lande i Misiones, i byen Posadas.

Her vart vi møtt av røselege Sverre i siste del av 80-åra, sonen og sonesonen hans; dei to eldste stilte med kvar sin bil for å kunne transportere prærielingvistane vidare. For no venta knappe to timar i bil før vi var framme ved målet vårt, Overa. Det landskapet vi køyrde igjennom liknar ikkje noko som eg tidlegare har sett, trur eg. Det er frodig og grønt, og det er i stor grad skoglandskap. Jorda er raud, og sjølv ihuga fargeblinde kan sjå at dette er noko anna enn traust trønderjord. For oss skandinavane var planane for dagen litt vage, vi skulle visst få snakke med Sverre i løpet av dagen, og det skulle også vere noko grill-greier om kvelden, men elles var det meste litt uklart. Det einaste vi høyrde, var at verten syntest at vi hadde sett av alt for lite tid til verkeleg å få sett oss om i dette området, og det hadde han sikkert heilt rett i. Framme i Overa stoppa bilkortesjen framfor hotell Casino, og der vart vi lempa av med melding om at vi ville bli henta om et par timars tid. Vi sjekka inn på denne merkelege plassen, der det slik hotellnamnet indikerer var svære salar for pengespel, og lokala tok alt til å bli fulle av speleglade. Romma var også greie, og vi kunne slappe litt av før Sverre dukka opp til avtalt tid for å hente oss. No gjekk vegen ned til området der pionerane først kom, og der det no var ein skole. Og det var unekteleg litt rart å finne namnet Svea skriven inn å ein statue her i den argentinske «glesbygden». Neste stopp var kyrkjegarden, ein plass der mange skandinavar hadde funne ein siste kvileplass. Og igjen er det veldig rart å gå rundt på ein gravplass her på det søramerikanske kontinentet og sjå både skandinaviske namn, men også inskripsjonar på svensk og norsk. Og Sverre hadde mange historier å fortelje om dei som låg her. Så gjekk turen vidare på det dei i Wisconsin ville kalle «lort-rådar», og sjølv om hovudvegane her ser ut til å vere i god stand, er det eitt å anna å utsette på dei mindre bygdevegane. Og medan vi rulla igjennom dette landskapet, brukte Sverre tida til å fortelje om plassen og folka. Til slutt ende vi opp heime hos guiden vår, og medan han som vert blanda drinkar til oss, gjorde vi opptaksutstyret klart. Og Sverre, som sikkert hadde tenkt å sitje i stolen sin utafor inngangen, måtte i staden finne plass i stua, der vi hadde etablert studio. Eg tenkte at å vere fire feltarbeidarar inne samtidig kunne kanskje bli litt for overveldande, så eg tusla derfor ut og såg litt på den fantastiske hagen. Ikkje lenge etter kom kona Anna heim, og ho er svært ivrig hobbygartnar og viste gjerne fram det ho dreiv med. Dette er ei dame av dansk opphav, men ho snakkar ei merkeleg nordisk blanding. Og medan Ola frå Sandefjord i følgje songen brukte engelsk og norsk, kunne Anna varte opp med ei blanding av norsk, svensk og dansk. Dette må vel vere noko av det næraste ein kjem pan-nordisk.

Etter kvart kom det også fram at jada, her skulle det bli skikkeleg fest. Sverre og Anna har ei stor tomt, og rundt tomtegrensa har mange av etterkommarane og slektningane sett seg opp hus. Og på grunn av korona-restriksjonane har dei no rigga seg til med eit utadørs festområde med ein gedigen oppmura grill og eit heimelaga partytelt. Og der nede dreiv alt eit par karar på med å grille, og det var ikkje småting som skulle varmebehandlast – det var både store bryststykke av naut og halve grisar. Og det var heller ikkje tvil om at no skulle det bli fest, dei venta over tretti deltakarar.

Etter kvart vart intervjuet av Sverre runda av, og i nitida tok det til å strøyme på med glade slektningar med god, gammaldags «sendingskorg» med både mat og drikke. Og etter kvart som vi sessa oss rundt bordet, vart vi servert grilla kjøt i uhorvelege mengder, samtidig som dei heller ikkje var knipne med å slå i glasa. Og at dette er «norskear» (som dei seier på prærien) var det ingen tvil om, mange av dei hadde norske namn (meir om dette seinare, trur eg), og fleire av dei kunne også nokre norske ord og fraser. Og i godt lag går tida fort, og rundt klokka eitt var det på tide for oss prærielingvistane å kome oss tilbake på hotellet, og da fekk vi sjølvsagt skyss inn til byen. Dette er verkeleg gjestfrie folk. Og medan gamblinga inne i kasinoet var på det mest intense, trekte vi pampaslingvistane oss stille og roleg til romma våre – i morgon klokka 9 skal vi møte i kyrkja, og da er det jo greitt å få nokre timar på øret først.

Og slik gjekk den første dagen her i Overa.

Dagen i dag er det eigentleg ikkje så mykje å berette om sidan vi ikkje hadde nokon avtale og derfor ikkje fekk gjort noko feltarbeid. Vi kunne sjølvsagt da ha brukt tida på å vere turistar, men så var det dette med ulike arbeidsoppgåver som hopar seg opp og som det kan vere lurt å få unna før bunken blir for høg. Derfor vart det til at vi arbeidde på romma fram til lunsj, og deretter rusla vi oss ein tur (utan at vi da fekk med oss nokon av dei fremste turistmåla). Kort sagt, så har dette vore ein dag i kontorlivets teneste, nesten som heime altså, men bortsett frå at temperaturen er eit hakk eller to over kva Halden kan by på akkurat no.

Og slik går nu dagan på Dazzler hotel ….

Etter ei god natt vakna eg heilt av meg sjølv. I dag skulle vi bli henta klokka halv elleve, og dei første timane av dagen vart brukt til ulike typar småsyssel. Men svært så presist kom Raul i Postmann Pat-bilen sin, og så venta det ein halvanna time på vegen opp til ein farm der vi skulle møte ei ny norskspråkleg dame. Sjåføren hadde ikkje norsk bakgrunn, derimot hadde han fått fri frå jobben (med betaling, vil eg tru) for å vere privatsjåfør for oss pampaslingvistane. Og så snakka han engelsk, og med spanskkunnskapane mine så er heller ikkje det noka ulempe. Dette var ein sjømann som etter mange år på Dei sju hav hadde gått i land og no hadde funne seg anna arbeid, som da også kunne inkludere transport av feltarbeidarar. Raul hadde mykje å fortelje om, så det var triveleg selskap oppover. Han hadde som sjømann også vore i Noreg ein gong, kunne han fortelje, og da for å hente aluminium på ein plass som ut frå det han meinte å erindre, heitte noko slikt som Praksvertsfjurd – ein for meg svært så ukjend del av fedrelandet. Vi var utrusta med handteikna kart og detaljert beskriving av vegen, og vi klarte utan større vanskar å finne fram til la granja – farmen – der vi skulle møte desse. Her venta eit eldre ektepar på oss, og medan mannen hadde italiensk bakgrunn og derfor ikkje var så veldig stø på norsk, så var kona desto betre. Og ho ville at vi skulle starte besøket med mat – og skal ein ha mat – og ein i tillegg er på bygda i Argentina, så må det vere kjøt, helst indrefilet; og indrefiletar er jo best grilla. Og når ein har fagfolk i tenesta i form av kokke og «hyrakar», så er det heller ikkje innmari krevjande å varte opp med det meste frå grillen. Det er lenge sidan eg har smakt så godt kjøt, og Raul var ute i bilen og henta fram fleire flasker med drikke av ymse slag, både vanleg raudvin, men også raude bobler, og han  var heller ikkje knipen som munnskjenkar. Deretter var det dessert – noko dei kalla Don Pedro, og som bestod av whiskey og iskrem, med nøtter på toppen (alt i rikelege mengder), og dette la heller ikkje nokon dempar på ei alt god stemning. Så da vi etter maten kom i gang med intervjuet, gjekk det norske snakketyet uvanleg laust og leding. Og dama snakka meir enn villing om livet sitt og oppveksten i eit norskspråkleg miljø. Ho kunne også fortelje at ho hadde ei tanta som var fødd i Grytviken, og sidan dette var ein svært så mannsdominert kvalfangarstasjon på Sør-Georgia, var ho den førstefødde der, og det er ikkje opplagt at det var mange som kom etter henne heller. I det heile virka det som om aktiviteten rundt kvalfangst i Antarktis var ein av grunnane til at nordmenn søkte seg ned til Buenos Aires, men neppe den einaste. Det norske miljøet ho beskreiv kunne også minne litt om den norske kolonien i Brooklyn ved at dei bevega seg litt fram og tilbake mellom Noreg og det nye landet og der utvandringa ikkje var eit absolutt brot med det gamle.

I heile dag har det regna, til tider ganske godt, men utpå ettermiddagen tok det til å klarne litt opp. Og når intervjuet var ferdig, ville dama vise oss småbyen dei bur ved – så med henne bak rattet krusa vi igjennom byen og såg på ulike ting, inkludert restauranten til ein av dei som var med på TV-tokt med Berserk før båten forsvann. Litt handling vart det også tid til, både på den lokale klesbutikken og på bryggeriet, der dei har satsa på årgangsøl som er lagra både tre og fire år. Etter denne runden var det tilbake til la granja, og der venta det ein ny runde med oppdisking, denne gongen i form av eplekake og te, og så var Raul framme med eit par flasker sjampanje, som han i kjend stil serverte raust av. Deretter venta ein siste tur inn i hovudhuset for å sjå på ulike maleri, mellom anna eit mala av bror til legendariske Don Pedro, den norskamerikanaren som verkeleg klarte å slå seg opp – han gifta seg med dottera til den argentinske presidenten, og det er også sagt at han vann toppgevinsten i det nasjonale lotteriet. Og vi veit frå reklamen at lottomillionærar kan finne på så mangt, inkludert å betale polarforskarar (som Amundsen) ut av konkurs. Dette har på alle måtar vore ein fantastisk dag, men no tok det til bli kveld og mørkt, og da starta vi tilbake til storbyen i bilen til Raul igjen. Inne i byen møtte vi eit enormt kaos med folk i store mengder som gjekk rundt i gatene, veiva med flagg medan dei song, hoia og skreik. I kveld er det fotballfinale i Buenos Aires, og da blir det verkeleg liv. Oppe ved hotellet var det også mykje folk og stor stemning, og humøret vart ikkje dårlegare etter kvart som kampen gjekk og TV-skjermane i barane rundt viste at måla tok til å rulle inn. Sjølv sneik vi oss inn på ei lita bule for å få ein bitteliten matbit og litt drikke før vi i god tid før midnatt rusla tilbake på hotellet for å sove litt. Og i morgon har vi ingen avtalar, så da blir det muleg å jobbe litt og sjå oss litt rundt – det er i alle fall planen.

Og slik går ny dagan her ved Rio Plata …

Ja, natta vart god, og eg sov til klokka var rundt sju. Og i dag er første dag med feltarbeid her i Argentina, vi hadde avtale med den første informanten, ei dame midt i 80-åra i gammaldags barne-tv-tid klokka 6. Så formiddagen hadde vi på ein måte «fri», og da kunne vi bruke tida litt som vi ville. Eg tusla meg ein tur rundt i nabolaget i håp om å ramle over ein turistattraksjon – noko eg vel eigentleg ikkje gjorde, og det går opp for meg at også turistaktivitetar krev litt planlegging. Men det eg fekk ut av turen, var ei forståing av at Buenos Aires er ein rimeleg stor by – eller kanskje urimeleg er meir treffande. Innafor eit relativt avgrensa område her ved Rio Plata skal det altså bu 17 millionar, dette metro-området er litt mindre enn Porsanger kommune, men det er likevel litt vanskeleg å sjå for seg eit slikt folketal der i nord, særleg dersom vi har i minnet at det i denne Finnmarks-kommunen i dag bur knappe 4000. Så ei kommunesamanslåing mellom Porsanger og Buenos Aires kunne kanskje vere ein tanke å arbeide vidare med, Jan Tore?

Klokka to samlast vi til lunsj i det som alt er krona til stamrestauranten vår – i alle fall for ein dag eller to – og etter ein litt lang lunsj var det berre å kome seg tilbake til hotellet. Vi hadde tid til å teste opptaksutstyret vårt, og klokka fem kom gårdagens sjåfør og henta oss – vi skulle til ein forstad nord for byen. Og her er det kanskje på sin plass å sende første bekymringsmeldinga – kan feltarbeid utan eigen bil eigentleg klassifiserast som feltarbeid? For i Nord-Amerika har eg/vi alltid disponert eigen bil, og feltarbeid på prærien gjer ein liksom ikkje frå ein taxi – da må ein ha bil – og gjerne ein litt stor ein. Så det sit derfor veldig langt inne å måtte innrømme at feltarbeid med taxi er ekte feltarbeid. Men på den andre sida, når eg  etter kvart ser kor komplekst trafikkbiletet er, så ser eg fordelen av å finne alternative løysingar. Og enda meir sidan heller ikkje lokale utan vidare finn fram i den litt uoversiktlege kombinasjonen kreativ gatenummerering og einvegsgater. Men vi kom fram til slutt og vart møtt av ei dame  midt i 80-åra og dottera hennar, der ho siste tok på seg rolla som observatør.

Hovudpersonen var ei mangfaldig dame som treivst best når ho fekk drive med kunst, og maling og teikning var hovudaktiviteten hennar. Hu hadde også hatt fleire utstillingar, og det temaet som ho særleg fokuserte på no, var nordiske runer. Dessutan snakka ho godt norsk, og det var lett å sjå at ho likte å prate norsk, særleg når ho kunne fortelje om gamle dagar da norsk framleis vart brukt av ikkje så reint få her, om livet rundt den norske sjømannskyrkja og også om kvinneforeninga som det enno finst restar av. Ho fortalde at far hennar hadde strenge reglar om at der i heimen skulle det berre snakkast norsk, og det skein litt igjennom at han såg på segregering som ei dyd. Det var sikkert stussleg for ei lita jente å måtte vere inne og sjå ut gjennom gardinene når andre ungar var ute i gata og leika, men på den andre sida så sikra dette at norsk vart tradert og ikkje utradert. Språket var denne dama svært interessant sidan ho snakka norsk med sterke innslag av spanske gloser. Dessutan hadde ho vore gift med ein tyskar – og svigermora hadde gjort resolutte forsøk på å språkbade henne, og dette hadde også sett sine spor, for rett som det var så krydra ho det heile med ord frå dette språket også. Herleg! På ein måte likna ho på mange av dei som vi finn (eller fann?) på prærien, bittelitt rusten i norsken og med import av språkleg material, men samtidig med ein støding norsk grunnstruktur. Vi såg eigentleg for oss at vi skulle driver på eit par timar med oppak, men etter ein liten time meinte vertinna at det var tid for litt servering. Og ho varta da opp med te, snitter og kake, medan praten gjekk om dette og hint. Vi ville gjerne fortsette med opptak etter dette næringstilskottet, men det var tydeleg at vertinna no tok til å bli sliten, sidan ho tok til å prate om at vi kanskje burde bestille taxi tilbake til hotellet. Vi runda derfor det heile av med opptak av nokre minutt med spansk prat før vi pakka saman og dottera prøvde å finne drosje til oss.

Men det skulle vise seg å vere uråd å få tak i skyss, så enden på visa vart at ho køyrde oss til ein busstopp, og derifrå reiste vi kollektivt, noko som kosta oss i overkant av ei krone kvar. Kvelden vart runda av med nokre minutt på puben rett over gata, men feltarbeidarar er gjerne ikkje natteranglarar, så det vart som sedvanen er, tidleg kveld.

Å slik går nu dagan her sør for ekvator …

I gamle dagar brukte Janne gjerne ringe utpå vinteren og lure på om eg hadde lyst til å bli med til Amerika på feltarbeid. Og når Janne ringde, vart det gjerne til at eg sa ja – for deretter å ha nokre opplevingsrike dagar eller veker der vi fekk møte godt vaksne folk som vaks opp med norsk og framleis kunne snakke det. Men så endra alt seg på tragisk vis – Janne var sjuk av kreft og døydde for eit drygt år sidan. Samtidig herje korona-viruset, landet stengde ned, noko som gjorde at mange av oss hadde heimekontor med seg sjølv som næraste – eller einaste kollega, grensene vart hermetiserte og det vart uråd å reise ut for å drive feltarbeid. Og eg må innrømme at eg rekna med at eg var ferdig som feltarbeidar «over there».

Men når Janne fell frå, så er det heldigvis andre som tek over og fører denne tradisjonen vidare, og no var det Kari frå Universitetet i Bergen som tok kontakt – ho skulle tromme saman eit lag for å gjere feltarbeid i Amerika – men denne gongen i heit ny jord – Argentina. Og når Kari ringer og vil ha meg med på slikt, så er det jo litt vanskeleg å seie nei, sjølv om usikkerheita som pandemien skaper, også gjorde det litt vanskeleg å tru at dette prosjektet ville bli noko av. Eg var heilt sikker på at eitt eller anna ville skje som ville sette ein stoppar for oss; i over eitt år har dette feltarbeidet stått på vent – men endeleg vart det. Ei av dei ruvande bøkene i den søramerikanske litteraturhistorie er jo El amor en los tiempos del cólera, som på norsk vart omsett til Kjærlighet i koleraens tid – boka Feltarbeid i pandemiens tid finst enno ikkje, men det kan nok tenkast at vi med denne turen legg grunnlaget for eit slikt verk. Vi får sjå kva det blir til

Så vi bestemte oss altså for å prøve å reise. Men å kome seg ut i verda no for tida er på ingen måte enkelt, måndag i ti-tida starta eg heimafrå med stor koffert inn til Oslo. Første stopp var Oslo Plaza – ikkje for å overnatte, men for å teste meg for Covid. Der hadde dei rigga opp eit lite rom med nokre stolar, og bak eit skjermbrett stod det sikkert noko avansert medisinsk utstyr som knurra og brumma med ujamne mellomrom. Og framfor dette brettet satt det to unge jenter som smilte etter beste evne – i den grad at noko slikt kan sjåast gjennom eit munnbind. Det var inga kø, så eg fekk sette meg ned og den eine av dei rigga på seg smittevernutstyr i form av visir, kvit frakk, hanskar og plastikkforkle, og så snart eg hadde fått løfta nasen min halvhøgt opp, var ho brennsnar med å trøske ein lang bomullspinne langt inn det venst renaseboret mitt – ja så langt inn stakk ho, at eg hadde aldri trudd at det skulle vere muleg å stikke så langt inn utan å dra med seg både tå-neglar og hjernemasse ut igjen. Men jenta smilte berre og tok med seg den lange punnen bak skjermbrettet. Og at ho smilte er heller ikkje så veldig rart når ho skulle ha to og eit halvt tusen for å vere ei sadistisk materialisering av «ungdommens råskap». Eit kvarter etterpå kom ho fram igjen med smilerynker, men utan munnbind og smil, og da stod det berre att å dra gullkortet og hente ut dokumentasjonen. Og med dette skrivet kunne eg så fortsette til Gardermoen.

Vel framme på Gardermoen kom hindring to i dette reiseprosjektet – å fylle ut det digitale innreiseskjemaet til Argentina, for dei gutane som hadde teke på seg oppdraget med å utforme dette (og det håplause handverket dei hadde lagt ned, indikerer at dette må vere gutar), hadde gjort dette unna på inga tid. Spørsmåla var knotete formulerte, svaralternativa heilt elendige, og i tillegg hadde dei lagt inn krav om at telefonnummeret måtte ha ni, og berre ni siffer (og det er jo fornuftig når mobilnumra heime berre har åtte. Så om det er dei same karane som hadde jobben med å utvikle registreringsskjemaet for pendlarbustad, så forstår eg godt at både partiformenn og stortingspresidentar fann dette alt for krevjande og derfor prøvde å jenke det til berre for å få sendt inn noko. Og hadde det funnist ei slik løysing for registreringa i den argentinske ambassaden, så hadde eg heilt klart teke ein slik snarveg sjølv. Men etter veldig mykje fram og tilbake og gladmeldingar av typen «økten avsluttes», klarte eg omsider å få dette til å gå opp (og her har eg erfaringsbassert kunnskap som kan kome kvar og ein til hjelp: spør skjemaet etter eit siffertal som ikkje finst, så er det heilt OK å leggje inn nokre mellomrom). Dermed kunne eg også sjekke inn (som har vorte mykje meir attestbasert enn kva det var i gamle dagar), gå igjennom kontrollen (som også er ei anna oppleving no sidan det er så lange sidan sist eg gjorde det) og kome meg til gate 13, trur eg det var. Og etter litt venting kom vi oss inn i flyet og ein halvannan time seinare var eg på Schiphol.

Der møtte eg etter kvart Marie og Kari, og sidan Veronica alt har reist til Buenos Aires, var no forskarteamet klart. Før vi entra flyet måtte vi igjennom ein ny helsekontroll, denne gongen litt meir rund i kantane: det var ei godt vaksen dame (men sikkert mykje yngre enn meg) som sprang rundt og tok tempen vår, og om ein var varmblodig, bråstoppa nok reisa her. Ingen av oss fall i den varmblodige kategorien, men det er kanskje også litt dumt å vere kaldblodig, for vi tok livet veldig med ro der ute ved innsjekking: vi hadde jo fast plass og det var ingen fare for at vi skulle kunne miste denne. Derfor venta vi til at køen hadde lagt seg litt. På ein måte er jo dette veldig lurt dersom ein reiser utan bagasje. Men vi hadde med oss eit solid lass med reiseeffektar, og no var alt av bagasjeplass over seta fylt opp. På mirakuløst vis klarte vi å presse og jekke litt rundt på det forgjengarane våre hadde lempa opp i desse romma, og dermed vart det nokre små luftlommer der vi kunne stappe nokre av tinga våre. Men det vart også ting til overs som ikkje let seg presse inn. Så det som ei tid framsto som lurt, viste seg altså i ettertid å vere mindre lurt sidan vi no vart sittande att med vesker mellom føtene. Og det er ikkje eit godt utgangspunkt dersom ein synest ein treng litt fotplass i all beskjedenheit. Flyet tok av, og straks vi var i lufta, la ho på plassen framfor meg setet sitt brutalt ned i fanget mitt, og meinte sikkert at slik kunne ein utnytte plassen betre – for seg sjølv. Dermed fekk eg også to gangjarn frå seteryggen pressa inn i kneskjelene mine, og det er lange sidan meniskane har får køyrd seg på ein slik intim måte.

I det heile er det ikkje heilt lett å få sove på ei slik reise – drygt tretten timar i lufta skulle det bli – for vi hadde motvinden. Vi måtte ha munnbind på under reisa, og ikkje fekk vi reise oss opp og bevege oss heller. Og ein får jo da god tid til å kjenne etter på alle dei stadane der ein etter kvart får vondt – eg merka meg at øyreflippane var forskåna, men elles var det nok av plassar å kjenne på. Å sove er heller ikkje så lett når ein sit så trongt, og med ei argentinsk dona nærast bretta ut over fanget mitt. Joda, eg duppa mykje, men gjekk aldri inn i ein tung søvn, og på store delar av overfarten var det turbulens; ikkje mykje, men det kunne minne litt om busstur på gruslagte bygdevegar heime i Trøndelag. Men alt har ein ende, også denne flyreisa, og i halv åtte-tida om morgonen lokal tid kunne vi ta eit fjellstøtt nedslag på argentinsk jord.

Resten av innreisa gjekk greitt, det er framleis ikkje så mykje trafikk, så turen gjennom passkontroll og tollkontroll gjekk kjapt. På førehand hadde eg skaffa meg dokumentasjon på vaksinasjon og test, men det det slapp eg å vise, det var nok å svare «si» når dei spurde om eg var vaksinert og testa. Dermed kunne vi setje oss i hotell-transporten som stod og venta på oss (eller rettare skulle stå – for venteståinga var det vi som måtte ta oss av, men det ordna seg jo relativt raskt). Og på tur inn mot byen fekk eg god mulegheit til å friske opp spansken min igjen, det er vel snart tre år sidan sist eg snakka noko særleg med spansk, og eg sleit med det meste. At dei her har litt annan uttale og at vokabularet heller ikkje er som på Den iberiske halvøya, hjalp heller ikkje. Så det er tydeleg at livet her kan kome til å by på språklege utfordringar for ein inntrønder. Men vi får sjå om ikkje inntrøndsk blir forstått her nede også, og om så er, kan vel ingen nekte for at dette må vere eit skikkeleg verdsspråk.

Etter mykje køkøyring, som inkluderte mykje gestikulering og småprat frå sjåføren, var vi framme på hotellet der vi skal bu dei neste vekene. Og hotellet er heilt greitt – kanskje ikkje Hilton, men absolutt bra samanlikna med mange av motella eg har teke inn på i Amerika. Veronica, som er frå Buenos Aires og som kom ned her for nokre dagar sidan, møtte oss for lunsj, og der fekk vi det første inntrykket av argentinsk kjøkken, og dette lovar bra. Og ikkje minst er prisane uvanleg konkurransevennlege, ein kjem veldig langt med ein hundrelapp når ein vil ha litt mat og drikke.

Eller hundrelapp – kroner er jo ikkje gangbar mynt her; i staden har dei pesos, inflasjon og dollar. Pesos er den lokale varianten, men økonomien her skrantar (som vanleg), og da blir dei plaga av inflasjon. Og for å stagge inflasjonen litt, er det mange som tyr til amerikanske dollar. Og dollar er gangbar mynt i veldig mange butikkar. Og så finst det pengevekslarar da, som vekslar dollar mot pesos – sikkert med ei aldri så lite forteneste. Og dette konseptet måtte vi prøve ut – i samsvar med den lokale tradisjonen, og det funka jo det, etter litt styr. Elles vart det ikkje nokon seinkveld med sarte tonar frå ein bandoneon og heftig tango, til det stakk jetleggen alt for djupt. Så det vart tidleg kveld med håp om ei lang og god natts søvn.

Og slik går nu dagan her på pampasen…

I dag er siste dagen min med feltarbeid, og det står nok ikkje til å nekte for at eg ikkje heilt har hatt lykka med meg i eit og alt på denne turen, og det ha sjeldan stått lange køar av språkmektige norskamerikanarar ved mikrofonen min. Joda, det er framleis mange her som kan snakke norsk, men samstundes er det også veldig tydeleg at det tek til å tynnast ut i rekkene med folk som er flytande i ette gudegitte språket. Men slik er det berre, og betre blir det nok heller ikkje med tida. Vidare har eg lært at ein ikkje skal spøke med Kensington-steinen, runesteinen som den svenske svenske farmaren Ohman hevda å ha funne ute på «fila» si. For er det noko som ein ikkje skal tulle med her ute, så er det nettopp Kensington-steinen. Ja, og så Trump da, naturlegvis; sjølv om det også finst nokre frilynde her ute som kan finne på å kalle han Donald for eit «kålhuggu».

Eg starta dagen oppe på motellet i Glenwood, eg sov nokså lenge og klokka gjekk mot åtte før eg kom meg ut av senga. Og sidan eg hadde avtale først klokka eitt, hadde eg veldig god tid. Eg jobba litt på motellet før eg måtte sjekke ut der, deretter sat eg ei stund i resepsjonen og la litt planar for dei neste to dagane før eg reiste opp i byen for å få meg litt lunsj. Eg trudde at også den neste avtalen var i dette området, så eg tok meg god tid over djuptallerkenen med chili, og det var først da eg sette meg i bilen og skulle plotte inn adressa til den nye informanten at det gjekk opp for meg at eg ikkje skulle vere i Glenwood-området, eg skulle til Spicer, som ligg ein liten time unna. Dessutan kunne prærieskonnerten melde at det var uvanleg lite «gas» igjen på tanken. Litt småsveitt starta eg opp, stoppa i ein eller annan småby for å fylle drivstoff, og ein halvtime for seint kunne eg svinge inn framfor huset til denne nye informanten.

Han hadde også henta inn forsterking i form av ein gammal farmar som også snakka norsk. Karane var veldig ivrige etter å briljere med norskferdigheitene sine, men så var det denne snakkesalige kona da, som også gjerne ville ta del i samtalen, men som trass i norsk bakgrunn ikkje forsto eit kvekk av dette fremste av alle språk. Eg starta maskineriet, og trass i litt dårleg høyrsel og problem med trøndske palatalar og spørjeord, så gjekk jo samtalen rimeleg greitt – heit til kona blanda seg inn og ville vite kva vi snakka om. Da slo samtalen over til engelsk, og eg måtte da bruke tid på å få karane over til norsk igjen. Og slik gjekk det fram og tilbake ei lang stund. Karane ville gjerne snakke norsk, men så braut husfrua inn på nytt og ville vite kva vi snakka om, og da braut det heile saman igjen. Eg innbiller meg at det kanskje kan finnast andre prærielingvistar som kunne klare å setje skapet på plass, men akkurat det ligg nok dessverre ikkje i min natur. Så ville husfrua setje fram litt mat til oss, og da fekk vi nokre minutt med taletid, men konsekvensen av slikt er jo sjølvsagt at da måtte vi litt seinare avslutte for å kunne ete. Og ved matbordet var det også denne dama som dominerte, karfolka slapp nesten ikkje til. Ho hadde nemleg vore i Noreg ein gong, og der hadde ho sett mange endetidsteikn, både i form av mørklette muslimar og lommetjuvar. Og dette meinte ho samsvarte veldig godt med openberringa til Johannes. Og ho meinte også at det måtte vere frykteleg utrygt å vere i Noreg. Eg hadde litt lyst til å seie noko om drapsrater og skoleskyting i USA, men eg eg klarte å styre meg. Ei samla vurdering etter dette besøket var at neida, det var ikkje heilt katastrofe, men her var det opplagt meir språkstoff å hente.

Neste informant venta nede i Brooten (eller Bråten, som dei seier her), ein dryg halvtimes veg herifrå. Og Leslie var verkeleg slik eg vil ha dei – bortsett frå at han berre i liten grad høyrde – eller forsto kva eg spurde han om. Leslie har vore med på dette før, tidlegare har han vore med på dette i Sunburg saman med Janne, Eirik og Linn Irene for eit par år sidan. Han ville gjerne snakke om gamle dagar, og denne hallingen var ein kløppar til å snakke norsk. Han og kona hadde snakka norsk heile tida fram til ho døydde, og han meinte at både barna og barnebarna forsto norsk, sjølv om dei kanskje ikkje snakka det. Dette var ein herleg kar, og om han ikkje alltid høyrde og forsto kva eg spurde om, så ville han gjerne snakke. Og seansen vart avslutta med litt norsk-amerikansk musikk på grammofonplate, og Slim Jim var ein stor favoritt her i heimen.

Etter dette trivelege møtet, sette eg kursen ned til Willmar, der eg hadde tinga meg rom på Americinn, og det viste seg at dette er ein plass der eg har vore tidlegare, både Ipad og telefon logga seg inn heilt utan vidare. Og eg ser ikkje bort frå at eg også i 2016 hadde rom 206, det liknar frykteleg. Det som no står att, er å sikre materialet mitt ved å kopiere det over til harddisk før eg i morgon køyrer inn til Minneapolis. Da blir det ein dag med litt vandring i Mall of America, og sikkert også litt glaning på valvake-tv før eg onsdag kan sette meg på flyet austover og heim. Så om ikkje noko storveges skulle hende, blir dette det siste det siste innlegget frå denne turen.

Og sjølv om det ikkje vart samla inn så mykje materiale som eg i utgangspuntet hadde håpa på, så har eg hatt det veldig fint her, og om det skulle bli ein tur igjen, så er nok Glenwood ein plass der det bør gå an å leite litt vidare. Ute regnar det og bles, det er rett og slett ein sur haustkveld. Eg hadde eigentleg tenkt meg over til restauranten eit par hundre meter nedover gata her, men det var så surt at eg slo meg til på rommet med «påssåmat».

Og slik gjekk den siste dagen med feltarbeid her på prærien …..